Michaël en ICT. Zeven essentiële eigenschappen
04 oktober, 2024
Michaël wordt meestal met een lans afgebeeld waarmee hij de draak verslaat. Dit is een imaginatief beeld voor de speer van ons bewustzijn waarmee wij tot de essentie van de dingen door kunnen dringen, het boze kunnen doorzien en transformeren. Wij leven in het tijdperk van de bewustzijnsziel en worden op tal van gebieden met de tegenstandersmachten geconfronteerd. Ermee om te kunnen gaan zal alleen lukken als wij de dingen ook op een spiritueel niveau doorzien. Dieter Hammer neemt als voorbeeld van dat doorzien de ontwikkelingen in de informatie-en communicatietechnologie (ICT).
Tekst: Dieter Hammer
Beeld: Anselma Remmers
In simpele gereedschappen kun je de mechanische mens zien, in de scheikunde de stofwisselingmens, in de stoommachine de energetische mens en in de ICT de rationeel denkende mens. Alle techniek kun je zien als externalisatie, het naar buiten projecteren, van menselijke eigenschappen.[1] ICT is voor de leek vaak van een verwarrende complexiteit. Niettemin zijn de basisprincipes eenvoudig. Ze kunnen met zeven essentiële eigenschappen beschreven worden. Dit stelt ons in staat om deze technologie en de geestelijke machten die daarachter staan beter te begrijpen en bewuster ermee om te gaan. In dit opzicht kun je ICT als bewustzijnstechnologie bij uitstek zien.
ICT is op heel simpele principes (logica) en bouwstenen (gates) gebaseerd. Die komen in miljardvoud voor en worden daardoor voor menselijke begrippen moeilijk te overzien. Een moderne computerchip bevat meer dan 100*1012 bit (gates) en rekensnelheden groter dan 1011 instructies per seconde. Deze complexiteit van meer van hetzelfde is voor de mens moeilijk te doorschouwen en is iets heel anders dan de complexiteit van de gedachtegangen die je bijvoorbeeld in de filosofie of geesteswetenschap aantreft. Des te belangrijker is het daar de speer van ons bewustzijn te gebruiken om tot meer inzicht te komen.
ICT is een ahrimanische technologie, maar Ahriman werkt ook nauw samen met Lucifer die onze begeertes versterkt en ons in onrealistische dromen laat geloven. Ahriman is een meester van de halfleugen en in het versluieren van dingen. Hij wil immers in het verborgene ongestoord zijn gang kunnen gaan. ICT wordt vaak geïntroduceerd met de belofte van grotere efficiëntie en nauwkeurigheid. Achter dit droombeeld verbergt zich ook een typisch ahrimanische halfleugen. Vroeger reisde men per paard. Met de uitvinding van de auto kon je je doelen gemiddeld 10x sneller bereiken dan per paard. In een dag kon je dus 10x zo ver komen. Prachtig toch? Wat daarbij meestal vergeten wordt is dat binnen een 10x grotere actieradius ook 100x zo veel leuke en interessante doelen liggen. Als je die in jouw enthousiasme allemaal wilt bereiken ben je 100/10=10x meer tijd kwijt. Je hebt het dus veel drukker gekregen of je lijdt onder het gebrek niet alle wensen te kunnen vervullen. Ik denk dat iedereen dat zelf ervaren kan bij het zappen of de omgang met sociale media.
Michaël roept ons op om met de speer van ons bewustzijn techniek te doorzien en op een mensgerichte manier te gebruiken. Als we met ons bewustzijn niet erbij zijn, worden de luciferische en ahrimanische trekken in ons versterkt. Rudolf Steiner legt in zijn voordrachten over De missie van Michaël uit dat de wereld alleen drieledig te begrijpen valt: denk aan de Triniteit, het drieledig mensbeeld, de driegeleding van het sociale organisme enzovoort.[2] In dezelfde voordracht legt hij uit dat dit ook geldt voor het tweevoud van Lucifer en Ahriman, dat de mens alleen met behulp van Christus in evenwicht kan houden. Michaël helpt daarbij.
Zeven eigenschappen van ICT
Tweeledige (binaire) technologie
ICT berust op logica die in essentie vertelt of een stelling waar of onwaar is. Dit wordt met halfgeleiders in stroom of geen stroom omgezet. ICT is dus op tweeledigheid in plaats van drieledigheid gebaseerd. Daarmee is het een ahrimanische techniek, omdat het typisch menselijke, de nuance, ontbreekt. Er is geen middenweg, geen afweging en ook geen twijfel. ICT met binaire technologie versterkt ongemerkt onze neiging tot zwart-wit denken en polarisatie. De computer is een rekenmachine die alleen kwantiteit kent en geen kwaliteit. Kwaliteit wordt vaak in nauwkeurigere berekeningen gezocht, wat op het verfijnen van de aan de berekening ten grondslag liggende modellen neerkomt. Echte kwaliteit heeft een heel andere natuur omdat het om het gevoel gaat dat wij bij iets hebben, bijvoorbeeld of het ons aanspreekt, of het onze creativiteit stimuleert en of we het leuk vinden.
Geen inzicht en moraliteit
Moraliteit is een eigenschap van het menselijke ik en heeft ook met bewustzijn te maken. Computers kunnen alleen logische beslissingen nemen en rekenen. Ze hebben geen inzicht in wat ze doen en zijn amoreel. Het hangt helemaal van de mens af hoe hij ICT gebruikt: moreel of immoreel. Alan Turing bedacht in 1936 een test om te bepalen of een computer de menselijke intelligentie evenaart.[3] Deze test behelst dat een vraagsteller communiceert met een ander mens en een computer die beide voor hem verborgen zijn. Als de vraagsteller geen onderscheid kan maken tussen mens en computer is de computer voor de Turing test geslaagd. Vragen die met inzicht en moraliteit te maken hebben kan een computer niet beantwoorden. De crux is dat voor veel mensen het boven genoemde verschil onduidelijk is. Omdat Artificial Intelligence (AI) menselijk gedrag tot op grote hoogte kan simuleren zullen ze grote moeite hebben om zo’n systeem te ontmaskeren. Met wat ironie zou je ook kunnen zeggen dat juist de mensen die het onderscheid niet kunnen maken voor de Turing test falen.
Reproductie van het verleden
Gegevens en programma’s zijn altijd een afspiegeling van het verleden. Het ontwerp van hard- en software spiegelt altijd de stand van kennis van toen. Voorspellingen door de computer werken alleen als de omstandigheden niet veranderen.
Alleen mensen kunnen toekomst scheppen. Dit heeft te maken met de twee tijdstromen die Rudolf Steiner beschrijft.[4] Een etherische tijdstroom uit het verleden en een astrale tijdstroom uit de toekomst. De tijdstroom uit het verleden heeft met causaliteit, met oorzaak en gevolg, te maken. De tijdstroom uit de toekomst trekt ons naar een doel toe, naar de realisatie van onze dromen en wensen. Creativiteit en kunst komen uit deze tijdstroom voort. Deze twee tijdstromen komen in het hier en nu, in de ziel van de mens, bij elkaar. Ze bewerken dat de mens zich van dingen bewust wordt.[5] De mens staat in het midden. Hij wordt geconfronteerd met de gebeurtenissen uit het verleden en probeert gelijktijdig grip op de toekomst te krijgen. Om dat te kunnen doen, is het eerst nodig om inzicht in de situatie te verkrijgen (wat is hier aan de hand?) om uiteindelijk een beslissing te kunnen nemen (wat staat mij te doen?). Voor de beantwoording van deze twee vragen is intuïtie nodig: begripsintuïtie om denkend waarneming en begrip bij elkaar te kunnen brengen en morele intuïtie om het goede te doen.[6] Intuïtie steunt op innerlijke vrijheid (onvooringenomenheid) en liefde (hart) voor de situatie.
Onbeperkte simulatie (virtualiteit)
Bij alle vroegere machines was de functie in het ontwerp geïntegreerd: met een boormachine kun je niet zagen. De computer is de eerste universele machine. Alles wat in een logisch-wiskundig model gevat wordt en in redelijke tijd berekend kan worden kan met een computer gesimuleerd worden. Dat is mogelijk omdat de computer uit een universeel rekenplatform (de hardware) en daarvan onafhankelijke programma’s (de software) opgebouwd is. Maar gesimuleerde dingen zijn geen werkelijkheid. De fascinatie die van simulaties uitgaat is groot en kan tot verslaving voeren, tot manipulatie en bedrog.
Connectiviteit
Elektronische communicatie, bijvoorbeeld via internet, is haast onafhankelijk van ruimte en tijd. Iedereen heeft in principe toegang tot alle informatie, maar als je niet oplet word je ook bedolven onder een informatievloed. Connectiviteit heeft – samen met de volgende eigenschap – ertoe geleid dat wij veel makkelijker informatie genereren en uitwisselen en ons te weinig afvragen of dit wel nodig is. Het wordt steeds moeilijker om in deze stortvloed de dingen te kiezen die er echt toe doen, laat staan de fake- en manipulatieve informatie eruit te filteren. Dit maakt duidelijk dat wij allemaal moeten leren om veel bewuster met het genereren en versturen van informatie om te gaan. Hebben wij echt iets essentieels toe te voegen?
Kosteloze reproductie en verspreiding van gegevens (data)
Het vermenigvuldigen en verspreiden van digitale informatie en producten kost bijna niets en gebeurt met de druk op een knop. Samen met connectiviteit is dit de basis voor de globalisering en de 24/7 economie. De schaduwkant van deze eigenschap is dat het aan de informatievloed bijdraagt. Wij zijn geneigd om elkaar voor de zekerheid met cc’s of stukken die wij leuk of interessant vinden om de oren te slaan. De ontvanger moet al die informatie weer bekijken en beslissen wat hij ermee doet.
Striktheid
Computers vergissen zich nooit. Zij voeren gewoon uit wat hen opgedragen wordt. Anders dan de mens zijn ze totaal inflexibel. Computers vergeten ook nooit dingen, tenzij dit expliciet in het programma verwerkt is. Dit is aan de ene kant een heel prettige eigenschap, maar aan de ander kant onmenselijk, bijvoorbeeld als je voor alle tijden opgezadeld bent met feiten die al lang niet meer actueel zijn.
Striktheid werkt verstarrend. Dit is een ahrimanische werking, omdat deze kracht in ons wil dat wij een machine worden. Daarom verzet ik mij altijd tegen het onbewuste gebruik van computertermen voor de mens: ik wil mijn geheugen of mijn gezondheid niet resetten of rebooten en ik wil geen algoritme uitvoeren.
Het paradoxale is dat het gedrag van ICT door fouten in de hard- of software onvoorspelbaar wordt. Commerciële software heeft vaak een gemiddelde foutendichtheid van 15 tot 50 fouten per 1.000 regels code en moderne programmasystemen bestaan uit miljoen tot miljarden regels code. Gelukkig wordt alleen een klein gedeelte van de fouten opgemerkt, omdat maar een klein gedeelte van de programmatuur gebruikt wordt.
Wat staat ons te doen?
Een eerste vereiste is dat we proberen achter alle complexiteit waarmee ICT ons overdondert, de essentie te zien. Daarbij kunnen de zeven essentiële eigenschappen van ICT helpen. Ten tweede moeten wij bewustzijn ontwikkelen voor de spirituele krachten achter de moderne techniek en het vermogen ontwikkelen om ons net zo ver naar de bovennatuur te verheffen als wij in de techniek in de ondernatuur gezonken zijn.[7] Ten derde moeten wij onze wil scholen om gedisciplineerd en op een mensgerichte manier met moderne techniek om te kunnen gaan.
Bij kinderen en jonge mensen is de wil nog onvoldoende ontwikkeld en ze zouden door hun opvoeders een gedisciplineerde omgang met ICT moeten leren, zeker beneden de 14 jaar. Ter ondersteuning van deze opgaven zijn veel methoden beschikbaar, net zoals voor het vermijden van de bijbehorende valkuilen.[8] Vooral moet duidelijk zijn dat wij deze opgaven niet alleen kunnen klaren, maar hulp nodig hebben van de geestelijke wereld en vooral van Michaël en Christus. Deze hulp komt in de huidige tijd niet meer vanzelf, maar wij moeten bewust erom vragen.
Michaël kan ons helpen om van de aardse hersen-gebonden intelligentie, die realiteit wordt in de moderne techniek, weer naar een intelligentie op te stijgen die met het kosmisch-geestelijke verbonden is, de kosmische intelligentie.[9] Hij laat zijn wijsheid door de harten van mensen stromen en nodigt ons uit om met hoofd (intellect) én hart (gevoel) te denken. Op die manier leert hij ons om de geest achter de materie en in onze medemens te zien.
Michaël helpt ons ook om het evenwicht tussen de uitersten te zoeken en zo het zwart/wit denken te overwinnen dat wij in onze maatschappij zo vaak tegenkomen en ook in de nullen en enen van onze computers terug kunnen vinden. Dit is noodzakelijk om tot moraliteit en vrijheid te komen.
Deze bewustwording en transformatie moet bij onszelf beginnen, om zich uiteindelijk ook op het sociaal-maatschappelijk vlak te kunnen manifesteren. Hiervoor is moed – een andere michaëlische kwaliteit – nodig. Anders zijn de kracht van de technologische ontwikkeling en de maatschappelijke belangen zo groot dat je de moed zou kunnen verliezen en in lethargie zou kunnen vervallen.
[1] Werner Georg Haverbeck, Die andere Schöpfung – Technik, ein Schicksal von Mensch und Erde, Urachhaus 1978.
[2] Rudolf Steiner, GA 194 Die Sendung Michaels – Die Offenbarung der eigentlichen Geheimnisse des Menschenwesens, 1.Vortrag, Dornach, 21. November 1919.
[3] A.M. Turing, Computing machinery and intelligence, Mind 1950, 59, 433-460.
[4] Rudolf Steiner, GA 124 Exkurse in das Gebiet des Markus-Evangeliums, 3e voordracht van 7 november 1910 in Berlin, S 64; GA 115 Anthroposophie Psychosophie Pneumatosophie, 4e voordracht van 4 november 1910 in Berlin, S 190 ff.
[5] Rudolf Steiner, Anthroposophie, Psychosophie, Pneumatosophie (GA 115), Psychosophie 4e voordracht van 4 november 1910.
[6] Rudolf Steiner, GA 4 Die Philosophie der Freiheit. Grundzüge einer modernen Weltanschauung.
[7] Rudolf Steiner, GA 26 Anthroposophische Leitsätze – Der Erkenntnisweg der Anthroposophie – Das Michael-Mysterium, Von der Natur zur Unternatur, Goetheanum, März 1925.
[8] Zie bijvoorbeeld Manfred Spitzer, Digiziek, Atlas Contact 2016; Edmond Schoorel, Beeldschermbeelden. Opvoeden in het digitale tijdperk, Christofoor 2015; Andreas Neider, Aufmerksamkeitsdefizite – Wie das Internet unser Bewusstsein korrumpiert und was wir dagegen tun können, Freies Geistesleben 2013; Mensch und Computer, Flensburger Hefte 14, 1995; Valdemar Setzer, Computer in der Schule – Thesen und Argumente, Freies Geistesleben 1992.
[9] Onder de kosmische intelligentie verstaat de antroposofie de wijsheid die de onderlinge relatie van de wezens die de geestelijke wereld bevolken (de geestelijke hiërarchieën) regelt.
Dit artikel verscheen in Motief 286 van oktober 2024
