Rusland – Scharlaken zeilen

06 december, 2024

Toen ik deze zomer de vrijeschool in Sint-Petersburg bezocht, was ik diep onder de indruk van de prachtige kunstwerken van leerlingen die overal in de school te zien zijn. Een wolschilderij ontroerde me in het bijzonder. Er is een zeilschip op te zien met meerdere masten en donkerrode zeilen. Op de achtergrond licht de Peter- en Paulvesting op met zijn gouden spits, symbool van Sint-Petersburg. Op de oever staat een meisje, dat duidelijk op het schip wacht. In de hemel is een engel te zien die het tafereel liefdevol bijwoont.

Tekst: Lyanne Korf
Beeld: Lyanne Korf, Oksana Balezina

Het schilderij heet Scharlaken zeilen, naar de gelijknamige novelle van Aleksandr Grin.[1] Die novelle gaat over een meisje dat bui­tengesloten wordt. Ze krijgt een voorspelling te horen: eens zal haar prins komen op een schip met scharlaken zeilen. Het lijkt wel een beeld voor de opgave van de leerkrachten op school, die net als het meisje, ondanks alles blijven geloven in hun idealen en onder de huidige omstandigheden toch een vrijeschool in stand houden.

Begin augustus was ik tien dagen in Rusland. Ik vloog naar Tal­linn en nam vandaar de bus naar de grens in Narva. Daar liep ik net als de andere buspassagiers met mijn koffer de brug en zo de grens over naar Rusland. Aan de overkant stond een bus klaar die ons verder bracht naar Sint-Petersburg. Dertig jaar geleden, toen ik de eerste keer naar Rusland ging, maakte ik dezelfde reis. Als kind al voelde ik een sterke aantrekkingskracht tot het land. Ik las Dostojevskij en Tolstoj, en over de Wolga en Siberië; dit geheimzinnige grote land fascineerde me hevig. En toen ik na de vrijeschool niet wist wat ik wilde studeren, ging ik met een vriendin op reis naar Rusland. Ik weet nog goed dat we met de nachtbus het land binnenreden. In het oosten kleurde de lucht rozerood maar verder was er eigenlijk niets te zien. Maar ik was totaal euforisch: ik bén er! Ook in de stad en alle vijf weken die we daar verbleven had ik een intens geluksgevoel om in Rusland te zijn, een gevoel van thuiskomen, al sprak ik nog geen woord Russisch. Van Nederland had ik als eenentwintigjarige een beeld van spiegelende gebouwen en oppervlakkige mensen, overal ervoer ik vooral buitenkant. Hier kwam ik in de binnenkant van het leven aan. Oude gebouwen, verweerde gezichten met hel­dere ogen, overal zag ik charme en schoonheid in, juist in het on-opgepoetste, het pure, voor mij het èchte leven. De devotie van oude baboesjka’s die een kruis slaan als ze een kerk passe­ren, het vieren van Russisch Pasen, de uitbundige gastvrijheid, de wilde, intense natuur …

Ontmoeting

Terug in Nederland besloot ik Slavistiek te gaan studeren en sindsdien was ik elk jaar twee of drie maanden in Rusland en woonde bij een vriendin en haar moeder in hartje Sint-Peters­burg. We reisden veel, onder andere naar het noorden van Rus­land. Ik leerde het Russische leven van binnenuit kennen. Hoe je boodschappen doet op de markt, hoe je je in de kerk gedraagt, ik werd naar opera’s, ballet, tentoonstellingen, films en poppen­theater gestuurd. Een onderdompeling in de Russische cultuur en manier van leven. Terug in Nederland had ik dan negen maan­den heimwee. En ik stoorde me aan het beeld dat we hier van de Russen hadden: op z’n best kon je om ze lachen omdat ze zo dom waren en naïef, en het leven was er armoedig, corrupt en grotesk.

Dat beeld is de afgelopen tweeëneenhalf jaar alleen maar slech­ter geworden. Begrijpelijk, maar het is een eenzijdig beeld. Ik kan het niet rijmen met mijn eigen prachtige en intense ervarin­gen. Daarom schrijf en vertel ik nu over mijn herinneringen. Om een andere kant te laten zien. Om nuance te zoeken en los van politiek en ondanks alles wat er gaande is, de gewone mensen te blijven zien en te beschrijven. Mensen als wij. Om zo een deur te openen naar dat andere Rusland en ontmoeting mogelijk te maken. Ontmoeting van mens tot mens.

In mijn boek Loop maar ver en lang doe ik verslag van twee gro­te reizen langs twee brede rivieren. In het vrijwel onbereikbare, diepe Rusland bezoeken we houten kerkjes om ze te behoeden voor de vergetelheid. Daar hebben we een aantal rituelen voor. We eten en drinken bij het desbetreffende kerkje en we fluiten tweestemmig (meestal Bach) op onze altfluiten. Ook proberen we in de buurt te zwemmen en als het mogelijk is even te sla­pen bij de kerk. Zo maken we levende herinneringen. Onderweg worden we geraakt door de intensiteit van de natuur en het een­voudige, harde leven. We kloppen aan de deur bij baboesjka’s om bij hen te overnachten en reizen soms liftend, soms met de bus van dorp naar dorp. De weg is avontuurlijk en vol ontroerende ontmoetingen met de mensen die leven in eenvoud en met ons delen wat ze hebben.

“Willen jullie dáár naartoe?” De kapitein begint ongelovig te lachen. “Maar daar is helemaal niets!” Van verre zien we echter twee kerkjes op de oever staan, een houten en een stenen. Nergens verder een teken van leven, een huis of een dorpje. Toch heeft dit plaatsje een naam, Пермогорье, Permogorje. Hier gaat onze reis echt beginnen.

Momenteel werk ik aan een boek over mijn reis van afgelopen augustus: Tien dagen aan de andere kant is de voorlopige titel. Om te vertellen over de mensen nu, daar, die ondanks alles pro­beren er het beste van te maken. Ik was ongelofelijk blij om weer in Rusland te zijn, mijn geliefde vrienden te kunnen omhelzen en aan te raken, samen te lachen (en huilen) en verhalen te delen.

Koperen bel

Op de vrijeschool geeft mijn vriendin Tanja me een uitgebreide rondleiding, want ik was nog niet eerder in het nieuwe gebouw geweest. Het wordt spontaan een mooie fotoreportage, om in Nederland aan onze vrienden te kunnen laten zien. Alle klas­sen gaan we door. Ze laat me ook de grote koperen bel zien die elke ochtend wordt geluid, die heeft ze ooit in Rotterdam op de rommelmarkt gekocht. Met veel liefde zijn de klassen, school­materialen en het hele gebouw verzorgd. Je ziet aan alles dat het een vrijeschool is, maar dan in een Russische jas. De muren van de klaslokalen zijn geschilderd in de kleuren zoals het ooit de bedoeling was voor vrijescholen (van donkerrood in de laag­ste klassen naar lichtgroen en blauw in de hogere klassen). Het rooster is nog opgebouwd uit periode en daarna vaklessen. En het meest indrukwekkend zijn de kunstwerken. Boetseerwer­ken, nagetekende prehistorische rotstekeningen, prachtige lino­leum-afdrukken van Petersburgse beroemde gebouwen en brug­gen, geschilderde portretten van moderne kunstschilders en de grote wolschilderijen, onder andere een portret van Poesjkin, een Russisch paleis en Scharlaken zeilen.

Op de laatste ochtend voor mijn vertrek laat mijn andere vrien­din een kopietje zien uit een boek van Rudolf Steiner. “Hier, maak er een foto van, dan kun je het verspreiden.” Zeer kort samenge­vat: Een groep mensen wil de aarde domineren met behulp van kapitalistisch-economische impulsen. Dit doel kan niet bereikt worden als Midden-Europa op intelligente wijze streeft naar eenwording met de toekomst-impuls in Rusland.[2] Ook elders zijn vergelijkbare uitspraken van Rudolf Steiner te vinden, een oproep aan Europa om verbinding aan te gaan met Rusland, want van die verbinding hangt de toekomst van de mensheid af.[3] Ook spreekt hij over het tragische van de Russische volks­ziel, tragisch omdat ze in feite nog zo weinig begrepen wordt.[4]

Het scharlakenrood op het wolschilderij is zo mooi als een zons­opgang, ik denk dat het een kleur van hoop is, en dat dit verhaal misschien wel een toekomstbeeld is: als je ondanks alles trouw blijft aan je idealen is er hoop op een goede afloop. En misschien is het ook een soort beeld van dat andere Rusland, als jong meis­je, dat op ons wacht?

Lyanne Korf, Loop maar ver en lang; op zoek naar houten kerkjes in het noorden van Rusland. Schoonheid en diepte van een onbekend land, Nearchus 2024. Zie ook www.lyannekorf.nl.

1. Scharlaken Zeilen, Aleksander Grin. Amstel Ark Press 2014. In het Russisch: Alye Paroesa, 1923
2. GA 173 c, p. 264-265
3. De ziel van Rusland, Rudolf Steiner, Pentagon, 2022
4. Idem

Dit artikel verscheen in Motief 288 van december 2024-januari 2025