Motief van Antoon van Hooft

Fenomenologie op de kaart zetten

Al sinds 2014 organiseert de ‘Stoffengroep’ elk jaar een studiedag waarin steeds twee stoffen centraal staan, die vanuit verschillende disciplines (geologie, landbouw, bodemkunde, geneeskunde, chemie en kunst) worden bekeken. Oud-scheikundeleraar Antoon van Hooft (72) maakt al jaren deel uit van de voorbereidingsgroep en zet zich in voor het fenomenologisch onderzoek. De stoffen die op de studiedagen aan de orde komen, zijn ook onderwerp van scheikundecursussen die hij geeft. Dit jaar staan de metalen kwik en tin op het programma. De bedoeling is om het wezen van de dingen in beeld te krijgen.”

Tekst: Cisly Burcksen
Beeld: Gerda Peters

“De groep is destijds opgericht door Derk Klein Bramel, met de bedoeling om verschillende secties samen te laten werken aan verschillende scheikundige elementen,” herinnert Antoon zich. Hij was aanwezig bij de allereerste presentatie in Nijmegen over calcium en fosfor. Het jaar daarop vroeg Wolter Bos hem op te volgen als lid van de groep. Uitgangspunt voor het onderzoek is de goetheanistische fenomenologie. “Net als met euritmie is het lastig om uit te leggen wat dat is als je dat nog nooit hebt gedaan,” zegt Antoon. Toch waagt hij een poging: “Je zoekt verbinding met het te onderzoeken object; je gaat uit van die verbinding om het te begrijpen. Dat voegt iets toe ten opzichte van de reguliere wetenschap, die alleen kijkt naar wat je kunt meten. Met fenomenologie neem je naast het meetbare ook het beleefbare mee in je onderzoek. Als je dat erbij betrekt, merk je dat alles met alles te maken heeft. De reguliere wetenschap verliest zich snel in details. Pas als er iets misgaat wordt er gezocht naar de grote verbanden, maar dat blijven wel kwantitatieve verbanden. Kijk maar naar de klimaatcrisis waar we nu in zitten. Een andere verhouding tot de stoffen kan ons dichterbij een oplossing brengen.”

Atoommodellen

Zelf kwam hij ooit in contact met de fenomenologie toen hij scheikundeles ging geven op een vrijeschool. Een nieuwe wereld voor Antoon, want hij had geen antroposofische achtergrond. “De vrijeschool was toen nog examenvrij en had een eigen curriculum. We werkten niet met boeken en scheikundeles werd vanuit de fenomenologie gegeven. Ik kwam van de universiteit en was gewend uit te gaan van atoommodellen en moleculen. Ik moest leren om te denken over water, zonder ‘H2O’. Mede door wat ik op cursussen van Manfred von Mackensen leerde, lukte het om me dat eigen te maken, maar dat heeft me wel een aantal jaren gekost.” Hij merkte dat hij het interessant vond om vanuit verbinding naar verschillende processen te kijken en ze in grotere verbanden te plaatsen. Antoon vindt verdieping door te lezen wat Rudolf Steiner zei over stoffen. “Hij geeft vaak verrassende en nieuwe gezichtspunten die we in de stoffengroep voegen bij de inzichten uit de verschillende vakdisciplines. Op deze manier komen we stapjes verder in het beter begrijpen van de stoffen.”

Resultaten delen

Bij het doen van onderzoek hoort ook het verspreiden van de resultaten. Jaarlijks kiest de groep twee stoffen. Met elkaar onderzoeken ze de gekozen stoffen een jaar lang, en presenteren de onderzoeksresultaten op de jaarlijkse studiedag voor iedereen die interesse heeft. Net als in de reguliere wetenschap is het belangrijk dat anderen verder kunnen bouwen op de onderzoeksresultaten, daarom wordt er van elke studiedag een verslag gemaakt.

“We willen graag delen wat we in zo’n jaar bereikt hebben. Ook al merken we steeds dat we na een jaar nog lang niet klaar zijn, toch willen we telkens iets nieuws onderzoeken en aan de mensen laten zien. Door vol te houden en te vertrouwen op het proces dat we gaan, ontdekken we elke keer iets nieuws,” vertelt Antoon. “De bedoeling is om het wezen van de dingen te ervaren, maar dat is niet vanzelfsprekend. Wel het gebaar van een stof, daartoe kun je wel komen. Dat is een belangrijke stap in de richting van het wezen dat zich door zijn aard moeilijk laat omschrijven. We zoeken naar de juiste begrippen die naar het wezen wijzen.”

De studiedag Kwik en Tin vindt plaats op 24 september 2022. Meer informatie: www.overfenomenen.nl

Dit artikel verscheen in Motief 265 van september 2022