Motief van Arne Verbrugh en Joris Zee

Op zoek naar de binnenwereld van de mens

Zucht naar avontuur, maar ook een fascinatie voor de inhoud van het boek. Dat was voor Arne Verbrugh en Joris Zee de aan­leiding om een documentaire te maken over Rudolf Steiners De filosofie van de vrijheid. Na een maakproces van vier jaar is Zoek­tocht naar de binnenwereld van de mens te bekijken.

Tekst: Cisly Burcksen
Beeld: Zoektocht naar de binnenwereld van de mens

“Als video-editor en cameraman werk ik meestal in opdracht voor anderen, idealiter met een vooropgezet doel en een plan­ningsschema. Het leek me leuk om me in een vreemd avontuur te storten, waarvan ik van tevoren niet wist hoe het zou aflo­pen,” vertelt Arne Verbrugh. Hij kwam met het idee voor de documentaire en vroeg cultureel antropoloog Joris Zee om mee te doen. De twee zijn al bevriend sinds ze samen op de vrijes­chool zaten.

“Mijn vader was antroposofisch huisarts en gaf lezingen en scholingscursussen over antroposofie,” vertelt Joris. “Kort voor zijn overlijden schreef hij nog een boek waarin hij de ontwikkeling van het Ik beschreef. Arne en ik hebben hem toen nog geholpen met zaken zoals het maken van een website. Toen hij overleed ben ik verdergegaan waar hij is gebleven.” Ook Arne groeide op in een antroposofisch gezin: “Als mijn moeder over De filosofie van de vrijheid begint, gaan haar ogen glinsteren. Haar enthousiasme voor het boek viel me heel erg op.”

Palet aan perspectieven

Zo’n filosofisch boek verfilmen is geen eenvoudige opgave: wil je in beeld brengen wat er in het boek staat of laat je zien hoe lezers zich ertoe verhouden? Dat het geen pratende hoofden-film moest worden was meteen duidelijk. “Dan kun je net zo goed een lezing filmen,” stelt Joris. Voor hun documentaire vroegen ze uit­eenlopende mensen om het boek te lezen en voor de camera hun ervaringen te delen. Niet alleen bekenden uit de antroposofische gemeenschap zoals Arie Bos, Wim Wolbrink en Désanne van Brederode, maar juist ook mensen zonder antroposofische ach­tergrond werden benaderd.

Filosofiestudenten Hannah en Sven bijvoorbeeld, de makers van de Filogang Podcast, namen de uitda­ging aan. Zo is er in de film een heel palet aan perspectieven op het boek te zien. “Dat idee kwam voort uit een symposium over De filosofie van de vrijheid dat in 2011 door onder andere de Iona Stichting is georganiseerd,” vertelt Arne. “Voor dat symposium waren ook mensen met verschillende achtergronden uitgeno­digd om hun visie op het boek te geven. Dat was een erg geslaag­de dag die me ooit inspireerde om het boek eens te gaan lezen.”

Relaties

Het maken van de film deed ook iets met hun eigen perspectief op De filosofie van de vrijheid. Voor Arne was het een eye-ope­ner dat het werk veel wetenschappelijker bleek dan hij eerder dacht. “Het is veel doordachter en helderder dan ik me herin­nerde. Ik ben het ook beter gaan begrijpen. Steiner zegt dat de waarneming eerst moet komen en dan pas het denken. Het is niet zo dat de buitenwereld in ons hoofd zit en dat alles wat om ons heen gebeurt maar een gedachte is. Die wereld is er echt en die nemen we ook echt waar. Daar hebben we een relatie mee.”

“En ook de binnenwereld is er echt. Dat is ook iets dat je waar­neemt,” vult Joris aan. “En daarbij zijn de relaties die je schept tussen die buitenwereld en die binnenwereld ook echt. Je stelt je tussen die twee werelden. Als je een boom in de buitenwereld waarneemt, schep je een relatie tussen jou en de boom. Die rela­tie is misschien onzichtbaar, maar dat is wel hetgene waaraan je ervaart dat er zoiets is als een actief Ik.”

Als cultureel antropoloog deed Joris uitgebreid onderzoek naar de Prairie-indianen in Noord-Amerika. Hij ontdekte dat hun wereldbeeld essentiële overeenkomsten heeft met de antropo­sofie. Hij legt van daaruit ook een verband met De filosofie van de vrijheid: “Die indianen gaan ervan uit dat als je een boom ziet en een relatie met die boom legt, die boom ook een relatie legt met jou. Dat verschilt van hoe de mensen in de westerse samenleving kijken naar zowel hun relatie met hun binnenwereld als die met hun buitenwereld. Er zit een grote intelligentie achter de binnen­wereld, de ideeën die naar jou toekomen zijn ook heel specifiek. Dat is niet toevallig. Je hoeft niet precies te weten waarom, maar je gaat daarmee echt een gelijkwaardige relatie aan. Je gaat ook een gelijkwaardige relatie aan met de boom die je ziet.”

Cowboy te paard

De film heet Op zoek naar de binnenwereld van de mens. Heb­ben de makers die binnenwereld nu gevonden? “Jazeker!” zegt Arne. “Ik heb een andere relatie met mijn binnenwereld gekre­gen en sta er nu opener tegenover. Het idee van een binnenwe­reld, een wereld van ideeën, is overigens niet een exclusief idee van Steiner. Elizabeth Gilbert schrijft er bijvoorbeeld ook over in haar boek Big Magic; dat gaat over waar je je inspiratie vandaan haalt.”

Ook Joris bevestigt dat hij de binnenwereld gevonden heeft: “Maar de vraag is: wat doe je er dan mee? Ik heb eens een tekening gemaakt van een cowboy op een paard, die richting een ster gaat. Ik zie die cowboy als de binnenwereld. Die wordt uitgedaagd zich op donkere, ongebaande paden te begeven, richting de geest of de ster. Hij moet leiding geven aan het paard om hem naar die ster te brengen. Het paard kun je dan zien als de buitenwereld, het materiële. Het is voor mij een enorme uit­daging om leiding te geven aan dat paard. Ik kan echt te veel in mijn binnenwereld gaan zitten en daardoor het paard te weinig aandacht schenken. De film was voor mij een mogelijkheid om die binnenwereld te delen met andere mensen, dat is een gezon­dere manier om ermee om te gaan dan om erin te verzinken.”

Arne licht toe hoe hij nu ook meer inzicht heeft in hoe je echt tot vrijheid kunt komen: “Waar Joris de neiging heeft in zijn bin­nenwereld te verzanden, had ik de neiging de vrijheid in de bui­tenwereld op te zoeken. Maar ik heb nu ingezien dat je aan die buitenwereld nauwelijks iets kunt veranderen. Wat je wél kunt veranderen, is de relatie die je ermee hebt. Je hebt namelijk wél invloed op je gedachtes over wat er om je heen gebeurt. Daar­bij speelt de vrijheid in je binnenwereld natuurlijk een enorme rol. Ook in het opkomen voor je vrijheid kun je je verliezen, dan word je een soort hondsdolle demonstrant. Ik heb geleerd dat je eigenlijk een beetje tussen de buitenwereld en de binnenwereld in moet gaan zitten om echt die vrijheid te vinden.”

Vertoning en discussie

Op zoek naar de binnenwereld van de mens is niet alleen online te bekijken, maar wordt ook af en toe op groot scherm vertoond in besloten kring, gevolgd door een discussie over de documen­taire en over het boek. De belangstelling voor deze screenings komt niet alleen uit antroposofische hoek, maar ook van daar­buiten. Arne: “Nu zijn we bijvoorbeeld uitgenodigd door Nieuw Rotterdam, een initiatief van Bob de Wit. Hij heeft een groep mensen om zich heen verzameld die nadenkt over onze omgang met voeding en de distributie daarvan. Het is wel interessant dat zo’n initiatief een link legt met onze film.”

De documentaire met achtergrondinformatie is te vinden op www.richting.org

Dit artikel verscheen in Motief 280 van maart 2024